به نقل از «قدس آنلاین»

عطر دل انگیز روضه رضوان

تاریخ انتشار: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۷۱۲۹۹۹

عطری آشنا که اینجا، در حرم آقا علی بن موسی‌الرضا(ع)، در گوشه‌ای از بهشت به مشام می‌رسد.

حالا در حرم مطهر رضوی، لابه لای اینهمه گنبد و رواق، لابه لای جمعیتی که در روضه منوره موج می‌زند و در میان این همه نقش و نگار و هلهله، بوی زننده‌ای به مشام نمی‌رسد. گاه خادمی معجر بدست در ایوان طلا می‌ایستد و اسپندی بر آتش‌دان می‌ریزد و یا عودی را در معجر می‌سوزاند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

دود غلیظ و خوشبو از آتش‌دان به هوا بر می‌خیزد و بوهای معطر چنان در هم می‌آمیزد که نمی‌توان عطرها را از هم متمایز نمود.

موقوفاتی برای عودسوزی در حرم مطهر رضوی

از دوره صفویه و با ترویج مکتب شیعه جعفری، بقاع متبرکه و امامزادگان نیز مورد جدی توجه قرار گرفتند. هر اندازه که برای نسب زادگان ائمه(ع) آرامگاه ساخته شد، خرید خوشبوکننده برای این مکان‌ها هم افزایش یافت. افزون بر آن در طومار واقفان آستان قدس رضوی نام ۱۲ واقف با ۲۲ رقبه وقفی به چشم می‌خورد که تنظیف و تعطیر حرم مطهر امام رضا(ع) را از ضروری‌ترین نیازهای مجموعه حرم مطهر عنوان کرده‌اند.

قدیمی‌ترین سند موجود پیرامون سنت خوشبو کردن حرم رضوی، متعلق به سال ۱۰۱۷ هجری قمری است. طی این سند مکتوب « اصغر نصیری» وظیفه داشت در حرم عود بسوزاند و به میزان مواجب او برای عودسوزی، در این سند اشاره شده است.

در سند دیگری که از دوره قاجار باقی مانده است، حساب و هزینه خرید گیاهان معطری مانند عود هندی، کندر، چوب اُرسی، سعد کوفی، صندل سفید، علف هندی و... ذکر شده و توضیح داده شده که از آن ‌ها برای خوشبو کردن حرم مطهر استفاده می‌ شود.

سند شماره ۲۳۲۴۰ موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی نیز به تحویل عود و عنبر برای مصارف سوخت فتیله عنبرسوز در موقوفه شاه طهماسب صفوی مربوط به دوره صفویه اشاره دارد. سندی که در سال 1288 هجری شمسی و سال 1327 هجری قمری و به خط رایج آن دوران، خط سیاق نوشته شده است: «به ایصال (توسط) اولیای آستان قدس، دام اجلالهم، جهت صرف سوخت فتیله عنبر هذه السنه مطابق سنوات ماضی در موقوفه مرحوم شاه طهماسب علیه رحمه در وجه اقل خدمتگزاران بیت شریف، غایب‌نویس و فراش فتیله عنبر حرم محترم امام همام علیه‌السلام ارواحنا فداه. نقد ۴۳ تومان و ۸ هزار و ۵۰۰ دینار شامل: عنبر مومی ۱۲ عدد، فی هر عدد یک ۱ تومان جمع ۱۲ تومان. صندل ۸ عدد، هر عدد یک تومان جمع ۸ تومان. عود هندی چهار عدد هر کدام یک تومان و ۲ هزار دینار جمع ۴ تومان و ۸ هزار دینار. «علف هندی» یک من و ۸ سیر، فی هر من ۲ تومان جمع ۲ تومان و ۴ هزار دینار. «سعد کوفی»، یک من و ۵ سیر، فی هر من ۳ تومان، جمع سه تومان و ۹ هزار و ۷۵۰ دینار. سنبل الطیب یک من و ۵ مثقال، فی هر من ۳ تومان و ۲ هزار دینار، جمع ۳ تومان و ۶ هزار دینار. کندر ۴ من و ۲۰ سیر فی هر من یک تومان و ۳ هزار دینار، جمع ۴ تومان و ۷ هزار و ۲۵۰ دینار و متن سند همچنان ادامه دارد... تا آنجا که جمع کل موارد فوق‌الذکر ۴۳ تومان و ۸ هزار و ۵۰۰ دینار نوشته شده است».

در این سند چهار نفر از مسئولان آستان قدس رضوی، سند را مهر و امضا کرده و دستور پرداخت داده‌اند به نام‌های: نفر اول میرزا محمد شفیع بن میرزا محمدعلی معروف به «صدرالممالک» متولی‌باشی آستان قدس رضوی در سال ۱۳۲۷ هجری قمری. نفر دوم: مهر جلال التولیه حسینی، سید عباس بن حسین معروف به جلال‌التولیه وزیر اعظم آستان قدس. نفر سوم: مهر صدیق دفتر آستانه و نفر چهارم: مهر محمدشریف حسینی، ملا محمدشریف بن عبدالعلی، امین قبور آستانه.

خادمیاران و معطر سازی صحن‌های حرم مطهر

از آنجایی که در سال‌های بعد و با ساخته شدن فضاهای سرپوشیده روضه منوره و رواق‌ها در حرم مطهر، سوزاندن عود و عنبر و صندل آلودگی محیطی همچون دود و سیاهی در پی داشت بنابراین برای پرهیز از دود حاصل از سوخت عود و عنبر، سوزاندن آن‌ها در رواق‌ها ممنوع و تنها به فضای صحن ‌ها محدود شد.

غلامرضا نخعی، مدیر امور انتظامات و تشریفات آستان قدس رضوی درباره پیشینه خدمات عودسوزی در حرم امام رئوف می‌گوید: طی سال‌های متمادی و به منظور معطرسازی فضاهای اماکن متبرکه حرم مطهر رضوی، خدمت عودسوزی با آتشدان توسط نیروهای اداره امور روشنایی حرم مطهر انجام می‌گرفت. اما از سال ۱۳۸۴ این بخش از مدیریت امور رفاه زائرین منفک و به اداره امور انتظامات صحن‌های مقدس واگذار شد. کاری که به بخش سابق ارشاد برادران یا همان بخش فعلی انتظامات افتخاری برادران محول و توسط خادمیاران انجام می‌شد. آبان ماه سال بعد آن خدمت عودسوزی از بخش ارشاد برادران به بخش بهداشت اماکن متبرکه محول و مقرر شد نیروهای مورد نیاز این خدمت توسط بخش صندلی‌های چرخدار حرم مطهر رضوی تأمین شود.

او یادآور می‌شود: روزانه 6 نفر از خادمیاران بخش صندلی چرخدار، سه نفر در شیفت صبح و سه نفر در شیفت عصر با عودسوزی که با کمک بخش بهداشت آماده می‌شد، در دو نوبت اقدام به معطر کردن صحن‌های مقدس حرم منور رضوی می‌کردند. البته در مناسبت‌ها و روزهای خاص با صلاحدید مدیران اماکن متبرکه معطرسازی فضاها در نوبت‌های دیگر هم صورت می‌گرفت.

2 تن زغال و 500 کیلو اسپند برای معطر سازی صحن‌های حرم مطهر

غلامرضا نخعی می‌افزاید: در آبان سال ۱۳۹۴ تمامی مراحل خدمت عودسوزی شامل آماده‌سازی و برنامه‌ریزی برای اعزام خادمیاران به بخش صندلی چرخدار حرم مطهر محول شد و سرانجام بنا به درخواست مدیریت امور انتظامات و تشریفات آستان قدس رضوی از تاریخ ۲۵ خرداد سال۱۳۹۵ خدمت عودسوزی به اداره امور انتظامات صحن‌های مقدس بارگاه منور امام رضا(ع) واگذار شد که تاکنون نیز ارائه این خدمت توسط خادمیاران این اداره به طور منظم انجام می‌شود.

مدیر امور انتظامات و تشریفات آستان قدس رضوی ادامه می‌دهد: خادمیاران این اداره در مناسبت‌های خاص و ویژه ملی و مذهبی مانند اعیاد مذهبی، شب‌های قدر، روز عرفه، عید نوروز، دهه کرامت، مناسبت‌های دهه آخر ماه صفر و... در کشیک‌های هشت‌گانه خدمت، نسبت به ارائه خدمت عودسوزی برای معطرسازی صحن‌های مقدس فعالیت می‌کنند.

نخعی یادآور می‌شود: خدمت عودسوزی در اماکن متبرکه از ساعت ۶ صبح تا ساعت ۲۱ شب به صورت مداوم و یکسره و توسط ۱۰ نفر از خادمیاران رضوی اداره امور انتظامات صحن‌های مقدس و در محل ایوان‌های عباسی، ساعت و نقاره‌خانه واقع در صحن انقلاب اسلامی و ایوان باب‌السلام واقع در صحن آزادی انجام می‌شود. این کار با عودسوزها و آتش دان‌های مخصوصی از جنس استیل انجام می‌شود و سالیانه حدود 2 تن زغال، 500 کیلوگرم اسپند و حدود ۸ کیلوگرم کندر برای خدمت عودسوزی و برای خوشبو کردن فضای صحن‌های حرم منور رضوی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

منبع: قدس آنلاین

کلیدواژه: عطرافشانی حرم حرم مطهر امام رضا ع معطر اسپند آستان قدس رضوی امور انتظامات حرم مطهر رضوی اماکن متبرکه صحن های مقدس اداره امور هزار دینار ۳ تومان صحن ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۷۱۲۹۹۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

هر صبح و شام در آستانه مقدسه رضوی قرآن تلاوت نمایند / نگاهی به شواهد تاریخی درباره پیشینه قرائت قرآن در حرم مطهر امام رضا(ع)

پنجشنبه گذشته به رسم دیرینه، جلسات سنتی قرآن کریم در یکی از شبستان‌های مسجد گوهرشاد در قالب برنامه دارالحفاظ آغاز شد. در این جلسه که ساعت 4 صبح پنجشنبه 6اردیبهشت در مسجد گوهرشاد برگزار شد استاد سیدمرتضی سادات فاطمی به عنوان پیشکسوت و صدرالحفاظ آستان قدس رضوی دعوت شد تا استاد این جلسه سنتی قرآنی در حرم مطهر رضوی باشد. قرار زیبایی که بناست با حضور سایر اساتید پیشکسوت تکرار شود. به این بهانه مروری بر پیشینه برنامه‌های قرآنی حرم مطهر رضوی داریم.

قرائت قرآن در جوار بارگاه علی بن موسی‌الرضا(ع) سنتی به قدمت این صحن و سراست. نشان آن، قدیمی‌ترین قرآن وقفی این آستان است. سنتی که طی قرن‌ها به مرور شکل گرفت و به شکل مراسمی آیینی قد کشید. نشان به این نشان که در دوره صفوی حفاظ حرم مطهر دارای جایگاه ویژه‌ای بودند و واقفان برای پایداری سنت تلاوت در حرم علی بن موسی الرضا(ع) وقف‌های متعدد داشتند. یکی از این وقف‌ها مربوط به خواجه علاءالدین حاجی در عهد شاه طهماسب اول صفوی است که به تاریخ 993 قمری وقف  و بخشی از درآمد آن صرف تأمین هزینه تلاوت قرآن در حرم مطهر شده تا حفاظ هر صبح و شام در روضه متبرکه، قرآن تلاوت کنند. سنتی دیرین که تا امروز ادامه دارد. کافی است سحرگاه به نیت زیارت به حرم مطهر رفته و پس از عرض ارادت، سری به مسجد گوهرشاد بزنید تا قاریان را نشسته به احترام ببینید و نوای ملکوتی قرآن را بشنوید که بر بال‌های ملائک تا آسمان می‌رود.

سنتی که از آغاز بود

قرائت قرآن در اماکن مقدس توصیه پسندیده‌ای است که در مزارات سرزمین‌های اسلامی از آغاز اسلام برقرار بوده است. با شکل‌گیری مشهدالرضا(ع) در قرن سوم هجری و حضور زائران بر گرد مرقد مطهر علی بن موسی‌الرضا(ع) قرائت قرآن نیز رایج بوده است. به نوشته مؤلف عیون اخبارالرضا(ع)، در قرن چهارم هجری زائران در کنار مرقد امام رضا(ع) قرآن تلاوت می‌کردند. ابن‌بابویه با واسطه از ابوعلی محمد بن معاذ و به نقل از ابوعمر و محمد بن عبدالله حاکم نوغان می‌نویسد: «مسافری از ری که نامه‌ای از بعضی سلاطین حمیر برای نصربن احمد امیر بخارا داشت، به زیارت حرم آمده، شب را در حرم به سر برد و بعد از نماز شروع به خواندن قرآن کرد».

قرآن‌های موجود در موزه آستان قدس رضوی با قدمت هزارساله خود شاهدی دیگر بر این ماجرا هستند. قدیمی‌ترین قرآن وقفی به شماره 3004 که به خط کوفی بر پوست آهو نوشته شده، متعلق به ابوالقاسم علی بن ناصرالدوله ابی‌الحسن محمد بن ابراهیم سیمجور است که به سال 363 وقف شده است. به جز این، دو قرآن دیگر نیز یکی وقف سلطان محمود غزنوی به تاریخ 393 قمری و دیگری مربوط به ابوالبرکات که در رمضان 421 قمری وقف شده است. غیر از تاریخ، نکته دیگری که در وقف‌نامه این قرآن آمده و از نظر اثبات تلاوت قرآن در این آستان دارای اهمیت است، تصریح به عدم خروج قرآن از حرم است. گفته می‌شود  با گسترش این صحن و سرا و رونق مشهدالرضا(ع) به موازات توجه به خدمات رفاهی برای زائران، در خصوص نیازهای عبادی و زیارتی آن‌ها نیز اندیشه می‌شده است. اما در این مورد تا قرن نهم هجری سندی در دست نیست و نخستین و قدیمی‌ترین خبر در این خصوص متعلق به برگزاری آیین قرائت قرآن در حرم  مطهر به گزارش فضل‌االله روزبهان خنجی است که در شرح سفر زیارتی محمد خان شیبانی به مشهد، در وصف مراسم قرائت قرآن حفاظ نوشته است: «...و اشارت علیه سانح شد که حفاظ در بیرون قبه قرائت قرآن نمایند و فرمودند مکروه است در پایین قبر قرآن خوانند و تأکید نمودند که «... باید بعد از این، حفاظ مرقد مقدس رضوی در بیرون قبه تلاوت نمایند؛ به رعایت ادب اقرب است». سپس مولانا حافظ جامی، غزلی ترکی در هشت بیت در منقبت امام رضا(ع) با رخصت همایونی قرائت کرد و آن گاه حدیثی قدسی به اسناد مسلسل، به روایت حضرت رضا(ع) قرائت و ترجمه شد و همگان فیض بردند».

با مرور این شرح به جزئیات مهمی در خصوص مراسم قرائت در حرم مطهر رضوی می‌رسیم. نخست اینکه مراسمی اینچنین دارای سابقه بوده‌ و در پایین پای حضرت اجرا می‌شده‌ و پس از این زمان به مکانی دیگری منتقل شده‌است. جز این می‌توان درباره تشریفات مراسم نتایجی گرفت، مانند اینکه در پایان تلاوت قرآن، برنامه‌های دیگری مانند سخنرانی و شعرسرایی برقرار بوده و همچنین شرح احادیث انجام می‌شده است. اشعار و احادیثی که بعدها منشآت خواجه نصیر طوسی و مدایح دوازده امام جای آن را گرفت.

دارالحفاظ، رواقی برای حفاظ حرم مطهر

دیگر خبری که از قرن نهم می‌تواند در خصوص سنت تلاوت قرآن در حرم مطهر رضوی ذکر کرد، وجود رواق دارالحفاظ در حرم مطهر است. رواقی که گفته می‌شود به دست گوهرشاد بیگم در اوایل قرن نهم هجری ساخته شده و نامش را از حفاظ قرآن کریم حرم مطهر دارد. گفته می‌شود وجود این رواق و نامش نشان‌دهنده این است که مراسمی اینچنینی در عهد تیموریان و حتی در قرن هشتم نیز مرسوم بوده و به همین دلیل مکانی ویژه برای آن ساخته و تدارک دیده‌اند. دیگر شاهد و سند ماجرا نشان مصدری حافظ مسجد جامع گوهرشاد است که سلطان حسین میرزای بایقرا به نام خواجه حافظ حسینعلی (که از حافظان و قاریان بزرگ آن دوره خوراسان بوده) صادر کرده است و به موجب این حکم، او ریاست حفاظ بیت‌المغفره و مسجد جامع گوهرشاد را عهده‌دار شده است. برای فهم بیشتر از این سنت باید در تاریخ جلوتر بیاییم تا به عهد صفوی برسیم. در این دوره به خاطر وقف‌نامه‌هایی که عواید آن به این مراسم اختصاص یافته و همچنین اسنادی که درزمینه مواجب حفاظ و شرح هزینه برگزاری مراسم وجود دارد می‌توان به اصطلاحات مربوط به این مراسم رسید. اصطلاحاتی مانند صدرالحفاظ، حافظ، سلطان القراء و صدر القراء که به جایگاه و اهمیت حافظان قرآن و این مراسم در عهد صفوی اشاره دارد. گفته می‌شود حفاظ در عهد صفوی زیر نظر خادم‌باشی و همچنین سرکشیک که متولی این مراسم بود، خدمت می‌کردند. براساس این وقف‌نامه‌ها حفاظ در دو دسته «حفاظ بالاسرمبارک» و «حفاظ حرم مطهر» زیر نظر مسئولان به تلاوت قرآن و ادعیه می‌پرداختند. شرح این وقف‌نامه‌ها مفصل است و در مجالی دیگر به آن خواهیم پرداخت.

آزاده خلیلی